అయాం ఎ బిగ్ జీరో ( 119 ) – భండారు శ్రీనివాసరావు

 ‘ఇగ్నోటం పెర్ ఇగ్నోటియస్’

అనువాదం ముఖ్యోద్దేశం అర్ధం కావడం అనేవారు కీర్తిశేషులు, పదప్రయోగ దురంధరులు, ఆర్వీయార్ గా సుప్రసిద్దులయిన  రాళ్ళభండి వెంకటేశ్వరరావు గారు. ఆయనా నేనూ కొన్నేళ్ళు మాస్కోలో కలిసి వున్నాము ఆర్వీయార్ రష్యన్ ప్రచురణ సంస్థ రాదుగాలో అనువాదకులుగా పనిచేసేవారు. రష్యన్ సాహిత్యాన్ని, కధలను, నవలలను అనేకం తెలుగులోకి అనువదించారు. రష్యా వచ్చిన తెలుగు వారికి ఉపయోగపడే రష్యన్ తెలుగు నిఘంటువు రచించారు. మాస్కో రావడానికి ముందు ఆయన లెక్చరర్ గా పనిచేసేవారు. మాస్కో వచ్చిన తర్వాత కూడా అక్కడి తెలుగు విద్యార్ధులకు గురువుగా మారిపోయారు.  నిత్యం ఆయన ఇల్లు విద్యార్ధులతో కళకళలాడేది. ఆర్వీయార్ భార్య సుందరమ్మ గారిని వాళ్ళు గురుపత్నిగా గౌరవించేవారు. ఆయన పక్కా వామపక్షవాది. గోర్భచేవ్ సంస్కరణలు ఆయనకు నచ్చేవి కాదు.

అనువాదాలు గురించి కదా చెప్పుకుంటున్నాం.   

మాస్కో రేడియోలో పనిచేసేటప్పుడు ఈ అనువాద సమస్యలు నాకూ ఎదురయ్యాయి. ఎందుకంటే ప్రతిరోజూ ఓ గంట వ్యవధికి సరిపోను రేడియో కార్యక్రమాలను తెలుగులో రూపొందించాల్సిన బాధ్యత నాపై వుండేది. రష్యన్ రేడియో అధికారులు కార్యక్రమాల మూలప్రతిని ఇంగ్లీష్ లో ఇచ్చేవారు. దాదాపు ఎనభయ్ కి పైగా  ప్రపంచ భాషలకు ప్రాతినిధ్యం  వహిస్తూ అక్కడ పనిచేసే మేమందరం,  వాటిని ఎవరి భాషలోకి వాళ్ళం  అనువాదం చేసుకుని ప్రసారం చేసేవాళ్ళం. నాటి కమ్యూనిస్టు ప్రభుత్వం  భావజాలాన్ని ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ప్రచారం చేసుకోవడం కోసం ఈ ఏర్పాటు.  అందువల్ల కొన్ని కొరుకుడుపడని వాక్య నిర్మాణాలు, పదజాలాలు అక్కడ  పనిచేసే వాళ్లకు కాస్త ఇబ్బందికరంగా వుండేవి. ఈ నేపధ్యంలో,  మాస్కోలో నేనున్న రోజుల్లోనే  మాస్కో ‘రాదుగ’  ప్రచురణ సంస్థలో పనిచేసే ఆర్వీయార్ గారు నాకు ‘అనువాద సమస్యలు’ అనే పుస్తకాన్ని కానుకగా ఇచ్చారు.

‘రారా’ గా ప్రసిద్ధులయిన రాచమల్లు రామచంద్రారెడ్డి గారు రాసిన ఈ పుస్తకానికి సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం కూడా లభించింది. (రెడ్డిగారు  కూడా అనేక సంవత్సరాలపాటు  మాస్కోలో  అనువాదకుడిగా  పనిచేశారు) అనువాద సమస్యలు అన్నింటికీ ఈ పుస్తకం పరిష్కారం చూపలేకపోవచ్చు.  కాని అనువాదాల పట్ల అనురక్తి వున్న ప్రతి ఒక్కరు చదవదగ్గ పుస్తకం అని నా ఉద్దేశ్యం. అనువాదం ఎలా చేయాలో, ఎలా చేస్తే మూలానికి దూరం జరగకుండా చదువరికి అర్ధం అయ్యేలా సుబోధకంగా అనువాదం ఎలా చేయొచ్చో తెలుసుకోవాలంటే  ఈ  పుస్తకం చదివి తీరాలి. విశాలాంధ్ర ప్రచురణాలయంలో ఈ పుస్తకం దొరికే అవకాశం వుంది.

 మాస్కోలో వారాంతపు రోజుల్లో సాయంకాలక్షేపాలు చేసేటప్పుడు, నాకూ ఆర్వీయార్  కు నడుమ   తెలుగు భాష, అనువాదాలకు చెందిన అనేక విషయాలు  దొర్లేవి.

ఆయన అనేక కబుర్లు ఆసక్తికరంగా చెప్పేవారు.

“పరమహంస  విద్యానాధ స్వామివారు, షేక్స్పియర్ పేరుని ‘శూలపాణి’ అని అనువదించారుట. కందుకూరి వీరేశలింగం గారి స్వీయ చరిత్రలో, డిస్ట్రిక్ట్  జడ్జ్ కి ‘ప్రాడ్వివాకుడు’ అని, మెయిన్ రోడ్  కి ‘ప్రధాన రధ్య’ అనీ, రైల్వే లైన్  కి ఇనుపదారి, అయోమార్గం అనీ ఇలా అనువాదాలు కనిపిస్తాయి. కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి గారు కూడా హోం వర్క్ కి ‘గైహికము’ అనీ, డిక్టేషన్  కి ‘ఉక్త లేఖనం’ అనీ తెలుగు పదాలు ఇచ్చారట.

అయితే, ఈ తెలుగు ప్రయోగాలకంటే, ఆ ఇంగ్లీష్ పదాలే వాడుకలో  ప్రాచుర్యం పొందాయి.

వాటి అర్ధం అందరికీ తెలిసేటప్పుడు ఇక అయోమయ పదకల్పన ఎందుకన్నది ఆర్వీయార్ అభిప్రాయం.

విద్యార్ధి కల్పతరువు అనే పుస్తకం వుంది. ఇప్పుడు దొరుకుతున్నదో లేదో తెలవదు. అందులో ధర్మామీటర్ (తాపమానిని), కెమెరా (ఛాయాగ్రాహక యంత్రం), టెలిగ్రాఫ్ ( తాజావార్తా యంత్రం), ఇలా అర్ధ వివరణ ఇచ్చారు. అయితే అర్ధం అవడం ముఖ్యమా అనువాదం ముఖ్యమా  అనే ప్రశ్నకు జవాబు దొరకాలి.

సర్వీస్ కమీషన్ కి తెలుగేమిటి? దాన్ని మక్కికి మక్కి అనువాదం చేసి అదే ప్రశ్న అడిగితే ఎవ్వరికీ ఉద్యోగాలు రావు.

పోతే, అనువాదాలకు సంబంధించి సంస్మరించుకోవాల్సిన మరో మహనీయుడు ‘కలం కూలీ’ జీ.కృష్ణ గారు. అనువాదం చేసేటప్పుడు తెలుగులో ఆలోచించమని చెప్పేవారు. ఒక భాషలో వుండే పదాలు ఆయా ప్రాంతాల లేదా సంస్కృతుల ప్రాతిపదికగా ఆ భాషల్లోకి  చొరబడతాయి. మరో భాషలోకి అనువదించేటప్పుడు వాటి సమానార్ధక పదాలు లభ్యం కాకపోవచ్చు. అప్పుడు ఇంగ్లీష్ తెలియని పల్లెపట్టుల్లో ప్రజలు ఇలాటి భావాలను వ్యక్తం చేసేటప్పుడు ఎటువంటి పదాలు వాడతారు అని కాసేపు ఆలోచిస్తే చక్కటి సమానార్థక పదాలు దొరికి తీరుతాయి. కాని మన అనువాద నిపుణులకు ఆ తీరిక వుండదు. వారికి అప్పటికప్పుడు తట్టిన పదాలను జనం మీద  ప్రయోగించి అవే ప్రామాణికం పొమ్మంటారు. అందువల్లనే, అలాటి వాటి గురించి నవ్వులాటగా మాట్లాడుకునే పరిస్తితి ఎదురవుతోంది. పిల్లి అంటే మార్జాలం అంటూ  సరిపెట్టుకోమంటున్నారు.

సరే! ఇదొక కధ.

అర్ధం కానిదాన్ని గ్రీక్ అండ్  లాటిన్  అనే ఒక్క మాటతో కొట్టేయడం మనకు తెలిసిందే.

లాటిన్  భాషలో ‘ఇగ్నోటం పెర్ ఇగ్నోటియస్’ అని ఒక పద ప్రయోగం వుంది.  ఒక పట్టాన కొరుకుడు పడని ఈ లాటిన్ పదప్రయోగానికీ  ఓ అర్ధం వుంది. వివరించబోయిన విషయం కంటే వివరణ క్లిష్టంగా వుండడం అనేది దీని  మూలార్ధం.

నెట్ ప్రపంచం ఆవిష్కరణ అనంతరం తెలుగు వినియోగం వేగంగా పెరుగుతోంది. ఈ నేపధ్యంలో అనువాద సమస్యలు మరింత పెరిగే అవకాశం వుంది. వీటిని ఎదుర్కోలేక సమాధానపడితే, పుట్టతేనె వంటి  తియ్యటి తెనుగు  తన స్వరూపాన్నే కోల్పోయే ప్రమాదం వుంటుంది.

కాబట్టి, రాసేది  అనుసృజన అయినా, అనువాదం అయినా తెలుగులో ఆలోచించి తెలుగులో రాయాలి. 

అనువాద సమస్యలు వుండవచ్చు,  కాని అనువాదమే చదువరికి ఓ సమస్యగా మారకూడదు.

ఉపశృతి:

పూర్వం నేను బెజవాడ ఆంధ్రజ్యోతి దినపత్రికలో పనిచేసే రోజుల్లో ఒకసారి ‘బాధ’ అని రాయడానికి పొరబాటున ‘భాద” అని భా కు ఒత్తు తగిలించాను. అది చూసిన ఎడిటర్  నండూరి  రామమోహన రావు గారు, ‘ఎంత బాధ అయితే మాత్రం ఇంత భాదా’ అంటూ సుతారంగా  ఆ తప్పును ఎత్తి చూపించారు. యాభయ్ ఏళ్ళ తరువాత కూడా  నాకిప్పటికీ ఇది  జ్ఞాపకం వుంది.

అది సరే! ఈ ‘భాద’ మహాకవి కాళిదాసుకు కూడా తప్పలేదని చెప్పే ఒక ఐతిహ్యం వుంది.

ఓ పండితుడు ఎలాగైనా సరే పాండిత్యంలో కాళిదాసును ఓడించి తీరాలని పట్టుదలతో వచ్చాడు. ఆయన్ని ఆస్థానానికి తీసుకురావడానికి వెళ్ళిన పల్లకీ బోయీల్లో ఒకడుగా కాళిదాసు కూడా కావాలనే వెడతాడు. పల్లకీ మోత అలవాటులేక మాటిమాటికీ భుజం మార్చుకుంటున్న కాళిదాసుని గమనించి, పల్లకీలో విలాసంగా కూర్చున్న ఆ పండితుడు అంటాడు,  ‘ఏమయ్యా పల్లకీ మోయడం భాదగా ఉందా’ అని. భాద అన్న ముక్క వినగానే బోయీ వేషంలో వున్న కాళిదాసు, ‘’భాద అనే నీ అపశబ్దం కంటే పల్లకీ కొమ్ము మోయడం బాధగా లేదులే’ అంటాడు.

దానితో పండితుడికి గర్వభంగం కావడం, కాళిదాసు కాళ్ళమీద పడడం వేరే కధ. 

కింది ఫోటో:

మూడు దశాబ్దాల క్రితం మాస్కోలో ఆర్వీయార్ తో కబుర్లతో సాయంకాలక్షేపాలు

(ఇంకావుంది)