అయాం ఎ బిగ్ జీరో అను నడిచివచ్చిన దారి ( 12 ) - భండారు శ్రీనివాసరావు

 ఆరుగురు ఆడపిల్లల పెళ్ళిళ్ళు అయిపోయాయి.  ఇంకా ఒక్క ఆడపిల్ల పెళ్ళికి వుంది.

ఈ నేపధ్యంలో నేను పుట్టాను, మా అమ్మానాన్నల పదకొండో సంతానంగా. పిల్లలు పుట్టగానే వాళ్ళు పుట్టిన తేదీ, ఘడియ, నక్షత్రం వగైరా వివరాలు ఒక పుస్తకంలో రాసిపెట్టేవారు. ఆ వివరాలను బట్టి నేను పుట్టింది వ్యయ నామ సంవత్సర శ్రావణ శుద్ధ దశమి బుధవారం. స్కూల్లో వేసినప్పుడు ఉజ్జాయింపుగా పుట్టిన తేదీ  వేయడం వల్ల ఒక ఏడాది తక్కువగా వేశారు. ఎప్పుడో పాతికేళ్ళ తర్వాత గవర్నమెంట్ ఉద్యోగంలో చేరతానని వాళ్లకు మాత్రం ఏం తెలుసు. అంచేత ఆఫీసు రికార్డుల ప్రకారం అరవై ఏళ్ళు రాగానే,  ఏడాది ముందుగానే,  నువ్వు ఇంతవరకు చేసింది చాలు, ఇంటికి పోయి పోచికోలు కబుర్లు రాసుకుంటూ కాలక్షేపం చేయమని పంపేశారు. అంతవరకూ ఉద్యోగంలో చేసింది అదే కనుక రిటైర్ అయిన తర్వాత కూడా నాకు పెద్ద  తేడా తెలియలేదు. కాకపొతే అప్పుడు పోచికోలు కబుర్లు, ఇప్పుడు ఊసుపోక  రాతలు.  అప్పుడూ ఆడుతూ పాడుతూనే ఉద్య్దోగం  చేశాను. ఇప్పుడూ అదే కదా! కాకపోతే ఆర్ధికంగా ఒక చిన్న, చిన్న ఏమిటి లెండి, పెద్ద నష్టం  జరిగింది. ఆనాటి కేంద్ర ప్రభుత్వం కనీవినీ ఎరుగని విధంగా, ఉద్యోగులు కలలో కూడా ఊహించని విధంగా జీతాల స్కేళ్ళు బాగా  పెంచుతూ వేతన సవరణ చేసింది. నేను రిటైర్ అయిన మరుసటి రోజునుంచే అంటే, 2005 డిసెంబరు ముప్పయి ఒకటి సాయంత్రం అయిదుగంటలకు రిటైర్ అయితే పన్నెండు గంటల తర్వాత జీతాల పెంపు, 2006 జనవరి ఒకటో తేదీనుంచి  అమల్లోకి వచ్చింది. వయసు తక్కువ వేసిన విషయంలో కోర్టుకు పొమ్మని ఉద్యోగంలో చేరిన కొత్తల్లోనే కొందరు సలహా చెప్పారు. నా అర్హతకు ఇదే చాలు అనుకుని ఎలాంటి ప్రయత్నం చేయలేదు. పైగా, గోదావరిలో ఎన్ని నీళ్ళు వున్నా, మనం చెంబు తీసుకువెడితే చెంబెడు నీళ్ళు, బిందె తీసుకువెడితే బిందెడు నీళ్ళు. ఎంత ప్రాప్తం వుంటే అంత అని పెద్దపెద్ద కబుర్లు చెప్పేవాడిని.  అయాం ఎ బిగ్ జీరో అన్నది ఇందుకే.

అంతకు ముందు 1975 లో  నేను రేడియో ఉద్యోగంలో చేరిన కొత్తల్లో కూడా ఇలాగే జరిగింది. ఏడాది తిరగకుండానే పే కమిషన్, మూడో కమిషన్ అనుకుంటా  సిఫారసులు అమలు చేశారు. పే కమిషన్, పే  స్కేలు, గ్రేడు, డియే అనే మాటలు వినడం మొదటిసారి. నేను అప్పటిదాకా చేసింది ప్రైవేటు కొలువు. పే కమిషన్ సిఫారసులు అమలు చేయడంలో ఎక్కడో పొరపాటు జరిగి నాకు రావాల్సిన గ్రేడు రాలేదు. నా గ్రేడుకు, రావాల్సిన గ్రేడుకు అప్పట్లో తేడా పాతిక రూపాయలు మాత్రమే. దీనికోసం ప్లీడర్ల చుట్టూ తిరిగి డబ్బులు తగలేసుకోవడం దండగ అని నా అభిప్రాయం. (ఆ  పాతిక రూపాయల తేడా కాస్తా రిటైర్ అయ్యే నాటికి వేల రూపాయలకు పెరిగింది. పెన్షన్ లో  పెద్ద ప్రభావం చూపింది)

తర్వాత న్యూస్ ఎడిటర్ గా వచ్చిన ఆకిరి రామకృష్ణా రావు నాకు జరిగిన అన్యాయం తెలుసుకుని సర్వీసు వ్యవహారాల్లో దిట్ట అయిన ఒక ప్లీడరు గారి దగ్గరకు తీసుకువెళ్లాడు.

లాయరు గారు నా కేసు గురించి సాకల్యంగా తెలుసుకున్న తర్వాత ఒక మాట చెప్పారు.

“మీ కేసులో బలం వుంది, కానీ ఈ కేసును కడకంటా తీసుకువచ్చే శక్తి మీలో లేదని అనుకుంటున్నాను” అన్నాడా లాయరు గారు.

అనుకుంటాం కానీ ప్లీడర్లలో, వైద్యుల్లో అందరూ పీడించేవాళ్లే వుండరు. ఈయన కూడా అలాంటి అరుదైన వాడే అనిపించింది.

అంతే కాదు కొన్ని పాయింట్ల రూపంలో గీతాబోధ కూడా చేశారు.

“మీ ప్రొబేషన్ పూర్తి కాలేదు. అంచేత ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా కేసు వేస్తే కొన్ని ఇబ్బందులు రావచ్చు. ప్రభుత్వం ఒక కాంక్రీటు గోడ లాంటిది. దాన్ని డీకొడితే గోడ పగలడం కంటే డీ కొట్టిన తల పగిలే అవకాశాలే ఎక్కువ. మనం ఒక కోర్టులో గెలిస్తే, వాళ్ళు పై కోర్టుకు వెడతారు. అలా మనం ఎక్కలేనన్ని మెట్లు వాళ్ళు సులువుగా ఎక్కేస్తారు. మనమూ ఎక్కే ప్రయత్నం చేయొచ్చు. కానీ ఆ శక్తి ఉందా లేదా అని ఆలోచించుకోవాలి. ఇటువంటి పొరబాటే ఓ వందా రెండు వందల మందికి జరిగి వుంటే తలా కాస్త ఖర్చు పెట్టుకుని పోరాడవచ్చు. కానీ ఇది ఇండివిడ్యువల్ కేసు. పొరబాటు జరిగినా అది అంగీకరించరు. అంచేత వాళ్ళు లిటిగేషన్ కొనసాగిస్తారు. అంత ఆర్ధిక స్థోమత మీకు వుందని అనుకోను. ప్రొబేషన్ పూర్తి కాలేదు కాబట్టి కేసు తేలే వరకు మీకు పే కమిషన్ ప్రయోజనాలు నిలిపేసినా ఆశ్చర్యం లేదు. కేసు తేలడానికి ఏండ్లూ పూండ్లు పట్టవచ్చు. అప్పటిదాకా తట్టుకోగల శక్తి మీకు వుందని నేను అనుకోవడం లేదు.”

వచ్చిన క్లయింట్లని ఇలా నిరుత్సాహ పరిచే లాయర్లు ఉంటారని నాకు తెలియదు. ఆయన నా మీద సానుభూతితో చెప్పాడా లేక ఈ జర్నలిస్టులు అడిగిన ఫీజు ఇవ్వరు అనే అనుమానంతో చెప్పాడా అదీ తెలియదు. తెలిసినదల్లా అతడిలో సందేహించడానికి ఏమీలేదనే. ఓ నమస్కారం పెట్టి వచ్చేసాము.

తర్వాత అనేక పే కమిషన్లు వచ్చాయి. నా సర్వీసు చివరాఖర్లో వచ్చిన పే కమిషన్ సిఫారసులతో కేంద్ర సిబ్బంది వేతనాలు ముందెన్నడూ లేని విధంగా పెరిగాయి. ఒక్క రోజు తేడాతో పెన్షన్ లో పెద్ద వ్యత్యాసం వచ్చింది. చాలా పెద్ద మొత్తం కోల్పోవాల్సి వచ్చింది.

కానీ నేను ఆకాశవాణిలో గడించిన అనుభవాలు, మాస్కో జీవితం, పిల్లలు ఎదిగిరావడం ఇవన్నీ ఇచ్చిన తృప్తిని ఎన్ని పే కమిషన్లు ఇవ్వగలుగుతాయి? ఆనాడు ఆ లాయరు నన్ను ఆ కేసు గెలిపించి వుంటే నాకీ అవకాశాలు లభించి ఉండేవి కావేమో! ఒకటి తీసుకోవడం అంటే మరోటి ఇవ్వడం అనే లెక్క ఆ పైవాడిది.

‘కోర్టు గుమ్మం ఎక్కకుండా, జైలు గడప తొక్కకుండా వెళ్లదీయగలిగితే దాన్ని మించిన ప్రశాంత జీవితం మరోటి వుండదు” అనేవారు మా పెద్దన్నయ్య.  

అదృష్టవశాత్తు ఈ రెండూ నాకు  అనుభవంలోకి రాలేదు.

 

మా అమ్మగారు వెంకట్రావమ్మ గారిది మొదటి నుంచి కష్ట జీవితమే. ఆమె కడుపున పుట్టిన వారందరూ పెరిగి పెద్దయి  కడుపులో చల్ల కదలకుండా పిల్లాపాపలతో హాయిగా  జీవితాలను గడుపుతున్నారు. కొమ్మలు రెమ్మలు వేసి విస్తరించిన భండారు కుటుంబం అనే మహా వటవృక్షానికి ఆమె తల్లి వేరు.  ఆమె కృష్ణా జిల్లా గండ్రాయిలో 1907  నవంబర్ ఒకటో తేదీన జన్మించింది. తండ్రి కొండపల్లి శ్రీనివాసరావు. తల్లి వెంకటమ్మ. పుట్టింటి వారిది శ్రీవత్స గోత్రం. చిన్నతనంలోనే తల్లీ తండ్రీ గతించారు. బాల్యం చాలా ఇబ్బందులతో గడిచిందని  చెబుతారు. ఆమె పెద్దన్న గారు కొండపల్లి రామచంద్రరావు కష్టపడి చదువుకుని   ప్లీడరుగా బెజవాడలో ప్రాక్టీసు పెట్టి పేరుమోసిన న్యాయవాదిగా కీర్తి  గడించారు. ఆయన నివాసం వున్న రోడ్డుకు ఆయన పేరే పెట్టారు. రెండో అన్న కృష్ణారావు గారు గండ్రాయి కరణీకం చేస్తుండేవారు.

“మా నాన్నగారు రాఘవరావుకు వివాహం చేయడానికి మా తాతగార్లు ముగ్గురూ గుమ్మడిదుర్రో మరే వూరో గుర్తులేదు,  వెళ్లి పిల్లను చూసి సంబంధం అనుకూలంగానే వుందనుకుంటూ ఇంటికి తిరిగి వచ్చారుట. అదేసమయానికి, అప్పటికింకా ప్రాక్టీసు మొదలుపెట్టని మా పెద్ద మేనమామ రామచంద్రరావు గారు మా వూరు వచ్చి ఇంటి అరుగు మీద కూర్చుని, మా తాతల రాకకోసం ఎదురు చూస్తున్నారు. మా నాన్న గారికి, ఆయన చెల్లెల్ని అంటే మా అమ్మగారిని ఇవ్వాలని వచ్చిన సంగతి అర్ధం చేసుకున్న మా తాతగార్లు, అప్పుడేం చేయాలన్న మీమాంసలో పడ్డారు. వారు వెళ్లి వచ్చిన  సంబంధం వాళ్లు చాలా కలిగిన వాళ్లు. పదెకరాల తోట, సొమ్ములు పెడతాం అని చెప్పారట. ఇటు చూస్తే మా మేనమామ వాళ్ళది వేలు విడిచిన మేనరికం. బాగా లేమిలో వున్న కుటుంబం. ‘యేది ఏమయినా రామచంద్రం వచ్చి కూర్చుని పిల్లను ఇస్తానంటున్నాడు. కనుక మేనరికం కాదని బయటకు పోవడం ఉచితం కాద’ని తీర్మానించుకున్న మా తాతగార్లు, రామచంద్రరావును లోపలకు పిలిచి సంబంధం ఖాయం చేసారుట. అలా అయింది మా నాన్నగారితో మా అమ్మగారి పెళ్లి. ఈనాటిలా కాసులకు కాకుండా బంధుత్వాలకు ప్రాధాన్యం ఇచ్చే రోజులవి.

అలా కంభంపాడులో మా ఇంటి గడప తొక్కిన మా అమ్మ, దాదాపు అరవై ఏళ్ళపాటు ఆ ఇంటితో అనుబంధం పెంచుకుంది. మొత్తం పన్నెండు కాన్పులు. ఒక పిల్లవాడు (ఏడో కాన్పు) పురిటిలో పోగా, ఏడుగురు ఆడపిల్లలూ, నలుగురు మగపిల్లలు కలిగారామెకు.

కొడుకులు, కోడళ్ళు, కూతుళ్ళు, అల్లుళ్ళు, మనుమలు, మనుమరాళ్ళు, ముని మనుమలు, ముని మనుమరాళ్లనే కాకుండా ముని ముని మనుమరాళ్లను కూడా కళ్ళారా చూసుకోగలిగిన  పూర్ణ జీవితం గడిపింది.

పొతే, నా చిన్నతనంలో  మా నాన్న జబ్బుతో మంచంలో వున్నప్పుడు మా అక్కయ్యలు, బావలు చూడడానికి వస్తుండేవాళ్ళు. నాకప్పుడు అయిదారేళ్ళు వుంటాయేమో. లేదా ఇంకా తక్కువ కావచ్చు. మా అమ్మకు నా గురించి భయం పట్టుకుంది. ఈ పల్లెటూళ్ళో వుంటే ఎందుకు పనికి రాకుండా పోతానేమో అని.

మా మూడో అక్కయ్య సరస్వతిని చేతులు పట్టుకుని అడిగిందట. వీడిని నీతో తీసుకువెళ్ళు. మీ పిల్లలతో పాటు (అప్పటికి ఆమెకు ఒక మగపిల్లవాడు సాయిబాబు, ఒక ఆడపిల్ల సత్యవతి) పెంచి చదువు చెప్పించు. ఇక్కడే వుంటే కొరగాకుండా పోతాడు’ అని. 

మా బావగారిని కూడా అడగకుండా మా అక్కయ్య నన్ను వెంటబెట్టుకుని బెజవాడ తీసుకు వెళ్ళింది. అదే నేను మొదటిసారి బస్సు చూడడం. ఎక్కడం.

ఆ ప్రయాణమే నా భావి జీవితాన్ని నిర్ధారించింది.

కింది ఫోటో:

మా అమ్మగారు భండారు వెంకట్రావమ్మ గారు

 

(ఇంకా వుంది)

అయాం ఎ బిగ్ జీరో అను నడిచివచ్చిన దారి ( 11 ) - భండారు శ్రీనివాసరావు

 ‘ఏమైనా సరే శర్మ గారూ. మా వాడికి ఆ రాఘవయ్య గారి అమ్మాయి సంబంధమే ఖాయం చేసుకురాండి’ అని కరాకండిగా చెప్పేదట రంగమ్మ గారు. మా ఊరికి మూడు కోసుల దూరంలో ఉన్న పెనుగంచిప్రోలు గ్రామం కరణం కొమరగిరి వెంకట అప్పారావు గారి తల్లి రంగమ్మ గారు. ఒక్కడే కొడుకు. కొండంత ఆస్తిని, ఒక్కగానొక్క పిల్లవాడిని  వదిలిపెట్టి,  భర్త చాలా చిన్నతనంలోనే పోయాడు. ఆమే పిల్లాడిని పెంచి పెద్దచేసింది. తన కుటుంబం చిన్నదే అయినా భర్త తరపు అనేక కుటుంబాలకు అండగా నిలిచింది. మడీ, తడీ జాస్తి.  అయినా మనసు వెన్న. ఆవిడకి మా కుటుంబంలో అమ్మాయిని కోడలుగా తెచ్చుకోవాలని తాపత్రయం. మూడో అమ్మాయిని మిలిటరీ పేరు చెప్పి మా నాన్న ఇవ్వను అని మొహం మీదే చెప్పినా, తన  కోడల్ని ఆ కుటుంబం నుంచే తీసుకురావాలని ఆవిడ మొండి పట్టు పట్టింది. కేసులు తేలిపోయాయి కనుక సంబంధం వద్దు అనడానికి మునుపటిలా మా నాన్నకు కారణం కనపడక సరే అన్నాడు. వూరికి  కరణం కాబట్టి, కంభంపాడు నుంచి తాలూకా కేంద్రం నందిగామ వెళ్ళాలి అన్నా, బెజవాడలో కాపురం ఉంటున్న మూడో కుమార్తెను చూడాలి అన్నా పెనుగంచిప్రోలు మీదుగానే వెళ్ళాలి. పొరుగూరు సంబంధం. కూతురు దగ్గరలోనే వుంటుంది. ఇత్యాది కారణాలు కూడా నాన్న సరే అనడం వెనుక వున్నాయి. ఆ విధంగా మా అన్నపూర్ణక్కయ్య వివాహం  దాపునే ఉన్న పెనుగంచిప్రోలు కరణం అప్పారావు గారితో జరిగిపోయింది. మా అక్కయ్య లంకంత ఇంటిలో కోడలిగా అడుగు పెట్టింది.  చిన్న చిన్న ఇత్తడి గంటలతో, మేలైన కలపతో  అందంగా చెక్కిన  ఇంటి ప్రధాన ద్వారం ఓ ప్రధాన ఆకర్షణ. ఇంటి గోడలు ఎంత మందంగా ఉండేవి అంటే ఆ ఇంటికి కరెంటు పెట్టించినప్పుడు ఆ గోడలకు రంధ్రాలు పెట్టలేక పనివాళ్లు చేతులు ఎత్తేశారు. అంత పటిష్టంగా నిర్మించిన మేడ అది.

పేరుకు ఇల్లు కానీ నిజానికి అదొక పిల్లల హాస్టల్. హైస్కూలు ఉన్న ఊరు కావడంతో చుట్టుపక్కల ఉన్న ఊళ్ళలోని చుట్టపక్కాల పిల్లలు చాలామంది అక్కడే వుండి చదువుకునే వారు. మా అన్నయ్యలు ఇద్దరు కూడా అక్కడనే  హైస్కూలు చదువు పూర్తి చేశారు. కులాల పట్టింపు లేని ఇల్లు కావడంతో అన్ని కులాలకు చెందిన బీదవారికి కూడా ఆ ఇల్లు అండగా మారింది. మిలిటరీలో కొంతకాలం పనిచేసి వచ్చిన మా బావగారు పూర్తి ఆధ్యాత్మిక మార్గంలోకి మళ్లారు. ఏటా దసరా నవరాత్రులు చాలా నిష్టగా, ఘనంగా చేసేవారు. పాడిపంటలకు లోటులేని కుటుంబం కావడంతో, మా అక్కగారి ఆధ్వర్యంలో ఆ ఇల్లు ఆమె పేరుకు తగ్గట్టే  అన్నపూర్ణ సత్రంగా మారింది.

చిన్నప్పటి నుంచి ఆమెకు నేనంటే చెప్పలేనంత ఆపేక్ష. బెజవాడలో చదువుకుంటున్నప్పుడు సెలవులకు మా ఊరు వెళ్ళాలి అంటే పెనుగంచిప్రోలులో బస్సు దిగి వెళ్ళాలి. మా అక్కయ్య ఇంట్లో భోజనం చేసిన తర్వాతనే మా ఊరి బాట పట్టేవాడిని. దబ్బకాయంత వెన్నముద్ద, ఆవకాయ, గడ్డ పెరుగుతో మా అక్కయ్య పెట్టే భోజనం అమృత సమానంగా వుండేది.  ఆదరణ ముందు పుట్టి తర్వాత అన్నపూర్ణక్కయ్య పుట్టిందేమో అన్నట్టుగా వుండేది ఆమె అభిమానం. ఈ విషయంలో ఆమెకు స్వపర బేధం లేదు. ఆ పుణ్యం ఊరికే పోలేదు. పిల్లలు బాగా చదువుకుని వృద్ధిలోకి వచ్చారు. పెద్దవాడు శ్రీరామచంద్రమూర్తి  వాళ్ళ నాన్న గారి మాదిరిగానే ఆధ్యాత్మిక మార్గం. శ్రీ విశాఖ గ్రామీణ బ్యాంకులో సుదీర్ఘ కాలం పనిచేశాడు. అతడి భార్య కరుణ, అత్తగారి మాదిరిగానే అన్నపూర్ణ. రెండో వాడు గోపాలకృష్ణమూర్తి మద్రాసు ఐఐటి.  ఎల్. అండ్.టి. కంపెనీలో చాలా పెద్ద హోదాలో వివిధ దేశాల్లో పనిచేసి హైదరాబాదులో సెటిల్ అయ్యాడు. తండ్రి చనిపోయిన తర్వాత కుటుంబానికి పెద్ద అండగా నిలబడ్డాడు. భార్య లక్ష్మిది కూడా ఇటువంటి విషయాల్లో  పెద్దమనసు. మిగిలిన పిల్లలు తమ తలితండ్రుల మంచితనాన్ని పుణికిపుచ్చుకున్నారు.  ఆ ఇంట్లో వుండి చదువుకుని, తర్వాత జీవితంలో పైకి వచ్చి వివిధ ప్రభుత్వ శాఖల్లో పెద్ద పెద్ద ఉద్యోగాల్లో కుదురుకున్నవారు కూడా అన్నపూర్ణక్కయ్యకు ఎంతో గౌరవం ఇచ్చి మాట్లాడే వాళ్ళు.

ఆమె పెద్దగా చదువుకోలేదు కానీ చదువుకుని వుంటే చాలా సులభంగా ఐ ఎ ఎస్ కాగలిగిన తెలివితేటలు కలిగిన మనిషి. పత్రికలు, పుస్తకాలు చదవడం ఆమెకు హాబీ. చదివిన వాటిని గుర్తు పెట్టుకుని సందర్భోచితంగా సంభాషణల్లో వాడేది. ఒక పల్లెటూర్లో పుట్టి, మరో పల్లెటూర్లో పెరిగిన మనిషి అనేక పుస్తకాలు రాసింది. తాను దర్శించిన పుణ్య క్షేత్రాలను గురించి, పెనుగంచిప్రోలులో ప్రసిద్ధి చెందిన తిరుపతమ్మ దేవత క్షేత్ర మహిమ గురించి, మా అమ్మగారు చనిపోయినప్పుడు మా కుటుంబంలో ముప్పయిమందిమి కలిసి కాశీ వెళ్లి అక్కడే అంత్య విధులను నిర్వర్తించిన తీరు గురించి రాసిన పుస్తకాలు రచయిత్రిగా ఆమెకు ఒక గుర్తింపు తెచ్చి పెట్టాయి. హైదరాబాదు  రేడియోకి కూడా అనేక ప్రోగ్రాములు చేసేది. ఈ కార్యక్రమాలను ఆరోజుల్లో పర్యవేక్షించిన నా గురు పుత్రిక పుట్టపర్తి నారాయణాచార్యుల వారి అమ్మాయి, పుట్టపర్తి పద్మినీదేవి  మా అక్కయ్య రాసే శైలి, వాచికం నచ్చి తగిన ప్రోత్సాహం ఇచ్చేవారు. నేను అక్కడే పనిచేసేవాడిని కానీ బయట తిరిగే ఉద్యోగం కాబట్టి ఆమె స్వయంగా రేడియో స్టేషన్ కు వెళ్లి రికార్డింగు అదీ పూర్తి చేసుకునేది.  అక్కడ పనిచేసే ఇతర రేడియో సిబ్బందితో కూడా చాలా కలుపుగోలుగా మాట్లాడుతూ వుండేది. తర్వాత వాళ్ళ మాటల ద్వారానే నాకు తెలిసేది ఆమె సంపాదించుకున్న మంచి పేరు గురించి.          

మొత్తం మీద అరకొర ఆర్ధిక పరిస్థితుల్లో కూడా మా నాన్న తన చేతులమీదుగానే అయిదుగురు అమ్మాయిల పెళ్ళిళ్ళు చేశాడు. ఇంకా ఇద్దరు ఆడ పిల్లలు పెళ్ళికి  వున్నారు. మగపిల్లలు చిన్నవాళ్లు. తన వాటాకు వచ్చిన నూట యాభయ్ ఎకరాల్లో ఒక్క సెంటు అమ్మకుండా నెట్టుకు వచ్చాడు.  ఆడపిల్లలకు మాత్రం కలిగిన సంబంధాలే చేశాడు. మా అక్కయ్యలు సంపన్న కుటుంబాల్లో అడుగు పెట్టడం, మా కుంగిన ఆర్ధిక పరిస్థితుల్లో మిగిలిన ఇద్దరు అక్కయ్యల పెళ్లిళ్లకు, మగపిల్లల చదువులకు బాగా అక్కరకు వచ్చింది.

ఆరో అక్కయ్యది పేరుకు  తగ్గట్టే ప్రేమ వివాహం. మా కుటుంబంలో మొట్టమొదటి ప్రేమ వివాహం. మా బావగారిది వరంగల్ జిల్లా మానుకోట (మహబూబా బాద్) దగ్గర ఈదుల పూసపల్లి. దేశ ముఖ్ లు. వందల ఎకరాల ఆస్తిపరులు. చాలా సింపుల్ గా మా వూర్లో జరిగిన  పెద్దన్నయ్య పెళ్ళిలో మా వదిన తరపు చుట్టంగా ఆయన వచ్చి, మా ప్రేమక్కయ్యను చూసి, తొలి చూపు ప్రేమ అంటారే, అలాంటి ప్రేమలో పడి, అటువారిని, ఇటువారిని ఒప్పించి మొత్తం మీద తాను కోరుకున్న విధంగా మా అక్కయ్యను పెళ్ళాడాడు. ఆ పెళ్లి కూడా  తాటాకు పందిరి కింద నిరాడంబరంగా జరిగిన వివాహమే.

మా బావ గారు వాళ్లది పెద్ద కుటుంబం. గొప్ప కుటుంబం కూడా. ప్రేమక్కయ్యది చాలా అణకువగా వుండే స్వభావం. మంచి మనసు. అందర్నీ చాలా ఆదరంగా చూసేది. మెట్టినింటిలో అంతా ఆమెను దొరసాని అని పిలిచేవాళ్ళు. ఈ పిలుపు ఆమెకు కొత్తగానూ, కొంత ఇబ్బందిగాను వుండేది. చిన్నా పెద్దా తేడా లేకుండా అందర్నీ కనిపెట్టి, కలుపుగోలుగా వ్యవహరించే  చూసే ఆమె స్వభావం అక్కడి వారికి ఆశ్చర్యకరంగా వుండేది. ఆ రోజుల్లో రైళ్ళలో మూడు తరగతులు ఉండేవి. మొదటి తరగతికి, మూడో తరగతికి నడుమ మరో తరగతి వుండేది. మా బావగారు మానుకోట నుంచి ఎప్పుడు ఖమ్మం వచ్చినా అదే తరగతిలో ప్రయాణం చేసేవారు. ఆయన వెంట హమేషా వుండే మనిషి, పక్కనే  మూడో తరగతి బోగీలో ఉండేవాడు. డోర్నకల్ స్టేషన్ లో రైలు ఆగినప్పుడు కప్పూ సాసర్ లో కాఫీ తెచ్చి ఇచ్చేవాడు. మొదట్లో మా అక్కయ్యకు ఈ తతంగం అంతా విడ్డూరంగా అనిపించేది. వారికి ముగ్గురు ఆడపిల్లలు. జయ, మణి (ఫేస్ బుక్ రచయిత్రి,), ఫణి (చిత్రకారుడు రాంపా భార్య). ఒక మొగ పిల్లవాడు శ్రవణ్. మా అక్కయ్య పుట్టింటికి ఎప్పుడు వచ్చినా ఆగా అనే పనివాడు ఆమె వెంట వచ్చేవాడు. నా మేనల్లుడు శ్రవణ్ కు అతడు బాడీగార్డు. నీడలా పిల్లాడి వెంటనే ఉండేవాడు. ఆడుకునే చోట ఏమాత్రం తడి నేల కనిపించినా శ్రవణ్ కాలు కింద పెట్టేవాడు కాదు, అంత శుభ్రం. పిల్లి శుభ్రం అంటారే, అలా అన్నమాట.   వెంటనే, వెంట వున్న  ఆగా,  పిల్లాడిని ఎత్తుకుని దాన్ని దాటించేవాడు. మా శ్రవణ్ బాల్యం అంత అపురూపంగా గడిచింది. ఎంతో అబ్బరంగా పెరిగాడు. ఇంత గారాబంగా పెరిగినా కూడా జమీన్ దారీ అహంకారం అతడ్ని అంటుకోలేదు. చక్కటి వర్చస్సు. నా మేనళ్ళులలో అందగాడనే పేరు. మంచిగా చదువుకుని, ప్రభుత్వ బీమా సంస్థలో చేరి అంచెలంచెలుగా ఎదిగి పెద్ద స్థాయిలో పదవీ విరమణ చేశాడు. అమ్మాయికి మంచి సంబంధం చేశాడు. ఒక్కగానొక్క  పిల్లాడు. బీ టెక్ చేశాడు. సినిమా రంగంలో స్థిరపడాలని అభిలాష. ఆ దిశగా చాలా కృషి చేశాడు. అమెరికా చాన్స్ కూడా వదులుకుని సినిమాల మీద మోజుతో అలాగే ఆ ప్రపంచంలోనే వుండిపోయాడు. అలా కొన్నేళ్ళు. చివరికి ఆ తపస్సు ఫలించింది. పట్టుదల ఫలితం ఇచ్చింది. అతడి దర్శకత్వంలో వచ్చిన ఒక సినిమా,  డీజే టిల్లు పెద్ద హిట్టయింది.

“డీ.జే. టిల్లు! ఇదేం! పేరురా! ఆడవాళ్ళకి నచ్చుతుందా అసలు” అన్నాను నేరుగా ఈ సినిమా డైరెక్టర్ తోనే. విమల్ మొదటి చిత్రం  డీ.జే. టిల్లు కనక వర్షం కురిపిస్తోందని అమెరికా నుంచి మా పిల్లలు ఫోన్ చేసి చెప్పారు.   అన్నట్టు నాది  పాత తరం కదా! సర్దుకోవడం కొంచెం ఇబ్బంది. ఇదేం పేరు, ఇదేం కధ అనే భావనే. కానీ నవతరానికి అపరిమితంగా నచ్చినట్టు వుంది. 

“జనం కోరేది మనం శాయడమా! మనం చేసేది జనం చూడడమా!” అనే అలనాటి పాతాళభైరవి పింగళి మార్కు  మాంత్రికుడి డైలాగ్ నేటికీ వర్తించేలా సినిమా తీసిన కుర్ర బృందానికి అభినందనలు.

పొతే, ఈ సినిమాలో హీరోగా వేసిన సిద్దూతో మరో బాదరాయణ సంబంధం. అతగాడు ఒకానొక రోజుల్లో నా రేడియో సహోద్యోగి శారదగారి అబ్బాయి. సినిమా విజయవంతం అయిన పుత్రోత్సాహంతో ఆవిడ ఫోన్ చేసి చెప్పినప్పుడు నాకీ విషయం తెలిసింది. సినిమా నిర్మాణ సమయంలో తరచూ తమ ఇంటికి వచ్చి వెడుతుండే కుర్ర డైరెక్టర్  విమల్  నా మేనల్లుడి కుమారుడు అని నేను చెప్పేదాకా ఆమెకు తెలియదు.  

చిన్నప్పుడు వాళ్ళ నాన్న శ్రవణ్ కు కూడా సినిమాల్లో నటించాలి అనే అనే ధ్యాస వుండేది.   ఆ వ్యామోహంలో పడి, చాలా చిన్న వయసులో  ఒకసారి ఇంట్లో చెప్పకుండా రైలెక్కి మద్రాసు వెళ్ళిపోయాడు.
1971 నాటి వృత్తాంతం అది. ఆ మహా నగరంలో దిక్కుతోచక తిరుగుతూ  కృష్ణ - విజయనిర్మల ఇంట్లో కొన్ని నెలలు తలదాచుకోవడం, తిరిగివచ్చిన తరువాత తదనంతర కాలంలో ఆ పిల్లవాడే ప్రభుత్వ భీమా కంపెనీలో ఓ పెద్ద ఆఫీసరు కావడం  అంతా ఓ సినిమా కధలా నడిచిపోయింది. ఈ ఉదంతం సుఖాంతం కావడంలో 'ఆంధ్రజ్యోతి'కి కూడా కొంత పాత్ర వుంది. ఆ రోజుల్లో నేను బెజవాడ ఆంధ్రజ్యోతిలో సబ్ ఎడిటర్ గా పనిచేస్తున్నాను. సీ.బీ.ఐ. డైరెక్టర్ గా పనిచేసిన కే.విజయరామారావు గారు కృష్ణా ఎస్పీ. వారిని కలిసి 'మిస్సింగ్ అప్లికేషన్' ఇచ్చాము. ఆంధ్రజ్యోతిలో పిల్లవాడి ఫోటోతో ఒక ప్రకటన ఇచ్చాము. మూడున్నర మాసాలు శ్రవణ్ మద్రాసులో కృష్ణ గారింట్లోనే వున్నాడు. కళా దర్శకుడు రామలింగేశ్వరరావు గారి తల్లి తెనాలి వెళ్ళినప్పుడు,  ఆంధ్రజ్యోతిలో ఫోటో చూసి, కృష్ణ గారింట్లో ఉంటున్న శ్రవణ్ పోలికలను గుర్తుపట్టి మాకు కబురు పెట్టారు. మా బావగారు వాళ్ళు మద్రాసు వెళ్లి పిల్లవాడిని తీసుకువచ్చారు. 'బాగా చదువుకో, ఆ తరువాతే సినిమాలు' అని కృష్ణ గారు ఇచ్చిన సలహాని పాటించాడు. అందరం గర్వపడేలా బాగా చదువుకుని వృద్ధిలోకి వచ్చాడు. కృష్ణగారు తన పట్ల చూపిన అభిమానానికి గుర్తుగా కొడుకుకు 'విమల్ కృష్ణ అని, కుమార్తెకు 'రమ్యకృష్ణ'  అని పేర్లు పెట్టుకున్నాడు. ఈ విషయాలు అన్నీ తెలుసుకున్న కృష్ణ దంపతులు,  శ్రవణ్ కుటుంబాన్ని హైదరాబాదులోని  తమ ఇంటికి ఆహ్వానించి యోగక్షేమాలను ఆరా తీయడంతో దశాబ్దాల కిందటి శ్రవణ్ సినిమా కధకు శుభం కార్డు పడింది.

కింది ఫోటోలు :

అన్నపూర్ణక్కయ్య, అప్పారావు బావ దంపతులు, ప్రేమక్కయ్య, మధుసూదన రావు బావ దంపతులు, హీరో కృష్ణ దంపతులుతో శ్రవణ్ కుటుంబం

(ఇంకా వుంది)  

 

అయాం ఎ బిగ్ జీరో (10) - భండారు శ్రీనివాసరావు

 మా బావగార్లలో ఇద్దరు శ్రీ అయితరాజు రామారావు (వల్లభి), శ్రీ కొలిపాక రామచంద్ర రావు (రెబ్బారం) స్వాతంత్ర ఉద్యమ కాలంలో ఖమ్మం జిల్లాలో బ్రిటిష్ వ్యతిరేక ఆందోళనలు నడిపి పద్నాలుగు మాసాలకు పైగా కఠిన జైలు శిక్ష అనుభవించారు. మహాత్ముని బోధనలకు ప్రభావితులై తమ గ్రామాల్లో అంటరానితనాన్ని నిర్మూలించే విషయంలో గ్రామీణులను చైతన్య పరిచే కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవారు. వున్నవాళ్ళు, లేనివాళ్ళు అనే తేడా లేకుండా వూరివాళ్ళతో రోజంతా తిరిగొచ్చి మళ్ళీ ఇంట్లో అనుష్టానాలు చేసేవాళ్ళు. అన్ని కులాలవాళ్ళు వాళ్ళ ఇళ్ళల్లో స్వేచ్చగా మసిలేవాళ్ళు. భోజనాలు చేసేవాళ్ళు. అందరూ వాళ్ళది కాంగ్రెస్ మడి’ అనే వాళ్ళు. పెద్ద బావగారు అయితరాజు రామారావు గారు, వాళ్ళ వూరు వల్లభిలో ఏకంగా ఒక హరిజనుడిని రామాలయ పూజారిగా నియమించారు. ఆ రోజుల్లో అదొక సంచలన వార్త. మా నాన్నగారు మా వూరు కంభంపాడుకు కరణీకం చేస్తున్న రోజుల్లో  మా ఇంటి ప్రధాన ద్వారాన్ని ఆనుకుని ఒక చావిడి లాంటిది వుండేది. ఆయన దగ్గర పనిచేసే వెట్టివాళ్ళు ఇంట్లోకి రాకుండా ఆ చావిడిలోనే కూర్చొనే వారు. మా నాన్నగారి మరణానంతరం కరణీకం బాధ్యతలు స్వీకరించిన మా మూడో అన్నయ్య భండారు వెంకటేశ్వరరావు చేసిన మొట్టమొదటి పని ఆ చావిడిని నేలమట్టం చేయడం.  చేసి, వెట్టివారిని ఇంట్లో తిరిగేలా చేయడం. వూళ్ళో నిరసన వెల్లువెత్తినా మా అన్నయ్య లెక్కచేయలేదు. ఆయన చనిపోయినరోజు ఊళ్ళోని దళితులందరూ ఆడామగా తేడా లేకుండా దహన సంస్కారాల్లో పాల్గొన్నారు.

మా బాబాయ్ కుమారుడు సత్యమూర్తి  అన్నయ్య మా ఊరికి సుదీర్ఘ కాలం సర్పంచ్ గా పనిచేశారు. మా గ్రామానికి ఆయనే మొదటి సర్పంచ్. తండ్రి లేని మా కుటుంబానికే కాకుండా ఊరంతటికీ పెద్ద అండగా ఉండేవాడు. సహాయకారి. పైపెచ్చు ధైర్యశాలి కూడా. దేనికీ భయపడే తత్వం కాదు. రాజకీయాల్లో తిరిగినా, హింస, దౌర్జన్యాలకు తావులేకుండా సామరస్య పూర్వకంగా వ్యవహారాలు నడిపేవాడు.   గ్రామాభివృద్ధికి బాగా పాటుపడ్డాడు. కాకాని వెంకటరత్నం గారికి ఏకలవ్య శిష్యుడు. చదువుకోసం వెళ్ళిన మా పెద్దన్నయ్యను తప్పిస్తే ఆయనే మా వూరునుంచి  హైదరాబాదు వ్యవహారరీత్యా వెళ్లి వచ్చిన మొదటి వాడు. ఆయన హైదరాబాదులో బస్సు దిగి నేరుగా ఖైరతాబాదులో, అప్పుడు మంత్రిగా ఉన్న కాకాని వెంకట రత్నం ఇంటికి వెళ్ళిపోయేవాడు. వూరికి తిరిగి వచ్చిన తరువాత ‘హైడ్రాడ్’ (ఆయన ఉచ్చారణ అలానే వుండేది) విశేషాలను వైన వైనాలుగా వివరంగా చెప్పేవాడు. ఊరివారందరు గుమికూడి ఆ సంగతులన్నీ ఆసక్తిగా వినేవారు. ఊళ్ళోకి కరెంటు తీసుకు రావడానికి, రోడ్డు పడడానికి ఎంతో శ్రమ పడ్డాడు. గుండె జబ్బుతో ఆయన అకాల మరణం చెందకపోతే, మా వూరికి ఆయన తిరుగులేని నాయకుడిగా ఉండేవాడు. వూళ్ళో కలిగిన వాళ్ళే కాకుండా బీదాబిక్కీ కూడా ఆయన్ని విపరీతంగా అభిమానించేవారు. ఆయన చనిపోయినప్పుడు వారంతా తాము దిక్కులేని వాళ్ళు అయిపోయినట్టు దుఖించారు. ఆయన మృతదేహాన్ని మోసే హక్కు  మీకే కాదు మాకూ వుందని ఇంటి వాళ్ళతో పోట్లాడి,  మామూలుగా పాడె మీద కాకుండా బండి మీద ఆయన బౌతిక కాయాన్ని వుంచి, ఎడ్లు లేకుండా మనుషులే లాగుతూ   గ్రామంలో వీధివీధిలో తిప్పుతూ ఊరేగింపుగా  దాన్ని శ్మశానానికి చేర్చారు. మేమందరం నిమిత్తమాత్రులుగా చూస్తూ ఉండిపోయాం. ఆరోజుల్లో స్మశానాలకు ఆడవాళ్ళు వచ్చేవాళ్ళు కాదు. కాని అదేమిటో ఆరోజు వూరు వూరంతా తరలివచ్చింది. అక్కడ కులబేధం అని కాని, చిన్నా పెద్దా అని కాని  లేకుండా అంతా ఆయన చితిలో కట్టెపుల్లలు వేయడానికి తొక్కిసలాడారు. ‘మేమంతా ఆయన పిల్లలమేగా, ఆయన చితికి నిప్పంటించే కర్తవ్యం మాకు లేదా’ అంటూ షెడ్యూల్డ్ కులాలవారు పెద్దగా ఏడుస్తూ  ఆయన చితిపై కొరవులు వేయడం అందరి హృదయాలను కదిలించింది. ఆరోజు మొత్తం గ్రామంలో ఎవరింట్లో పొయ్యి వెలిగించలేదు. అంతమంది అభిమానాన్ని సంపాదించుకున్న సత్యమూర్తి అన్నయ్య ధన్యజీవి. చిరంజీవి. ఇప్పటికీ గ్రామంలో ఏదయినా సమస్య తలెత్తితే ‘ సత్యమూర్తి గారు ఉంటేనా ..’ అనుకోవడం సర్వసాధారణం అయిపోయింది.

నేను చెబుతున్నది అరవై ఏళ్ల కిందటి విశేషాలు. సాంప్రదాయంతో పాటు ఆధునిక భావాలు  చెట్టాపట్టాలు వేసుకున్న కుటుంబం మాది అని చెప్పడానికి ఈ సంగతులు ఉదహరిస్తున్నాను.  

మా ఏడుగురు అక్కయ్యలు అందరూ శాంతమూర్తులు. వారిలో శారదక్కయ్య, ప్రేమక్కయ్య ఇద్దరూ పరమ శాంతమూర్తులు. పరమ అంటే పరమ.

శాంత స్వభావి శారదక్కయ్యను,  మేనరికం సంబంధం, మరో మూర్తీభవించిన శాంతమూర్తి, ఖమ్మం జిల్లా రెబ్బారం కాపురస్తులు కొలిపాక రామచంద్రరావు గారికి ఇచ్చి పెళ్లి చేశారు. మా బావగారికి ఎవరి మీద అయినా కోపం వుంది అంటే  అది ఆనాటి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం మీద మాత్రమే.      

1947 ఏప్రిల్ 11న మా బావగారు ఇతర సత్యాగ్రహులతో కలిసి రెబ్బవరం గ్రామంలో జాతీయ జెండా ఎగురవేశారు. ఈ విషయం తెలిసిన వెంటనే ఆయన్ని అరెస్టుచేసి జైల్లో పెట్టారు. అదే సమయంలో మా పెద్ద బావగారు అయితరాజు రాం రావు గారిని కూడా అరెస్టు చేశారు.  వాళ్ళిద్దరూ పద్నాలుగు మాసాల కఠిన కారాగార శిక్ష అనుభవించారు. అక్కడ జైలులో వీరితోపాటు డాక్టర్ మర్రి చెన్నారెడ్డి గారు, బూర్గుల రామకృష్ణారావు గారు కూడా ఉండేవారు.  జైలులో ఉన్నవారికి స్వాతంత్ర్య సంగ్రామనికి సంబంధించిన బయటి  విషయాలు పెద్దగా తెలిసేవి కావు.  జైలులో పనిచేస్తున్న ఒక అటెండర్ ఎవ్వరికీ తెలియకుండా ఒక వార్తా పత్రిక ముక్కను 1947 ఆగష్టు 15న రామచంద్రరావు బావగారికి అందించాడు. దాని ద్వారా దేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన విషయం ఆయనకి తెలిసింది.  ఆ పేపర్ ముక్కను  ఒక కర్రపుల్లకు అన్నం మెతుకులతో అంటించి, జైలు గోడ మీద నుంచి బురుజు మీదకు ఎక్కి, జెండాలా ఊపుతూ స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన విషయాన్ని అందరికీ తెలియచేసారు. అది గమనించిన జైలు అధికారులు  మా బావగారిని 3 ఆడుగుల వెడల్పు, 6 ఆడుగుల పొడవు గల ఒక చిన్న గదిలో ఏకాంతంగా నిర్బందించారు.  రామచంద్రరావుగారు కనబడకపోయే సరికి,  జైలులోని సత్యాగ్రహులు ఆందోళన చేశారు. బావగారిని బయటకు తీసుకువచ్చి చూపెట్టిన తర్వాత కానీ వాళ్ళు శాంతించలేదు. స్వాతంత్రం వచ్చిన తర్వాత, జైలు నుంచి విడుదలై వచ్చిన  మా బావగారు ఇచ్చిన రెండు ఎకరాల స్థలంలో రెబ్బవరంలో ఐదు గదుల పాఠశాలను నిర్మించారు. అప్పటి తెలంగాణా ముఖ్యమంత్రి శ్రీ బూర్గుల రామకృష్ణారావు గారు ఆ  పాఠశాలను ప్రారంభించారు. మా  బావగారు ఆ స్కూలుకు చేసిన సేవలకు గుర్తింపుగా ఆయన శిలా విగ్రహాన్ని స్కూలు ఆవరణలో నెలకొల్పారు.

ఇద్దరు బావగార్లు స్వతంత్ర ఉద్యమ కాలంలో సత్యాగ్రహాలు చేసి జైలు పాలయ్యారు. వారు జైలుకు వెళ్ళినప్పుడు మా పెద్దక్కయ్య రాధ  డాక్టర్ రంగారావును కడుపుతో వుంది. పద్నాలుగు నెలలు జైల్లో ఉండడంతో మా పెద్ద బావగారు అయితరాజు రాం రావు గారు,  తన కన్న కొడుకును మొదటిసారి కళ్ళారా చూడడానికి ఎన్నో నెలలు పట్టింది.

“1949 సెప్టెంబర్ ఆఖరి వారంలో మా  బావగారు జెయిలునుంచి విడుదల అయ్యారు.  హైదరాబాద్ స్టేట్, ఇండియన్ యూనియన్ లో విలీనం కావడంతో జైళ్లలో పెట్టిన స్వాతంత్ర్య సమరయోధులనందరినీ వొదిలిపెట్టారు.  మా ఊర్లో వుంటున్న భార్యా పిల్లల్ని చూడడానికి మా బావగారు  మూడు, నాలుగు మైళ్ల దూరంలోవున్న పెనుగంచిప్రోలులో బస్సు దిగి  కాలినడకన కంభంపాడు  చేరారు.

“అప్పటికి మా పెద్ద మేనల్లుడికి నడక వచ్చింది.  కొంతమంది పిల్లలతో కలిసి చేతుల్లో జాతీయ  జెండాలు పట్టుకుని ‘జై హింద్’ అని అరుస్తూ పరిగెత్తుకుంటూ మా బావగారికి  ఎదురెళ్ళారు. “అంతమంది పిల్లల్లో తనపిల్లవాడెవరన్నది ముందు ఆయనకు అర్ధం కాలేదు. అయితే వెంటనే తేరుకుని, కొడుకును గుర్తుపట్టి  చేతుల్లోకి తీసుకుని ప్రేమగా గుండెలకు హత్తుకున్నారు.

ఆ అనుభూతి తన  గుండె గోడల నడుమ పదిలంగా వుండిపోయిన  మధుర మధుర  జ్ఞాపకం అని డాక్టర్ రంగారావు తన జీవిత చరిత్రలో రాసుకున్నారు.

మా అక్కయ్యలు అందరూ అదృష్టవంతులే. వారిలో మా రెండో అక్కయ్య శారద, ఏడో అక్కయ్య భారతి పరమ అదృష్టవంతులు. ఈ అదృష్టం వారికి సంతానం రూపంలో లభించింది. పెద్ద తనంలో పిల్లలు వారిని పొత్తిళ్ళలో పాపాయిని చూసినంత జాగ్రత్తగా కనిపెట్టి చూసుకున్నారు.

మా కుటుంబంలో పిల్లలు, కవిత్వం అడక్కుండానే పుడతాయి. చిన్నాపెద్దా అంతా ఎంతో కొంత కలం తిరిగిన వాళ్ళే!

శారదక్కయ్య  రెండో కుమారుడు కొలిపాక రాంబాబు తలితండ్రుల గురించి ఇలా రాశాడు:

‘నాన్న పోయాడు

కొంగున కట్టిన

బ్రహ్మ ముడి విప్పేసి

 

‘నాన్న పోయాడు

మిగిల్చిన భాధ్యతల్ని

అమ్మ కొంగున ముడివేసి

 

‘అమ్మ కూడా పోయింది

ఇవన్నీ  వదిలేసి

అమ్మ కూడా పోయింది

ఇంటిని దుఃఖనది చేసి

 

‘నాన్న పోయినప్పుడు

అమ్మ ఒక సశేషం

అమ్మ కూడా  పోయినప్పుడు

బంధాలు నిశ్శేషం ..’

కింది ఫోటోలు : కొలిపాక రామచంద్ర రావు గారు, శారద,  స్వతంత్ర పోరాట సమయంలో ఇతర నాయకులతో కలిసి మా బావ గారు (కుడి వైపు నుంచి రెండో వ్యక్తి)

 

 

(ఇంకా వుంది)

ఎంత హాయి ఈ సాయంత్రం

ఎంత హాయి ఈ సాయంత్రం - భండారు శ్రీనివాసరావు 

గత కొంత కాలంగా ఇంటి నుంచే కాదు, పడక గదినుంచి కూడా కాలు బయట పెట్టని నేను, ఈరోజు సాయంత్రం బాహ్య ప్రపంచంలోకి అడుగు పెట్టాను. మాజీ సీనియర్ ఐ ఎ ఎస్ అధికారి కీర్తిశేషులు వి. చంద్ర మౌళి స్మారకోపన్యాసం దీనికి సందర్భం. కేంద్ర మాజీ మంత్రి కెఎల్ రావు గారి కుమార్తె, రిటైర్డ్ ఐఏఎస్ అధికారి సుజాతా రావుగారు కీలక ఉపన్యాసం చేసారు. ఉమ్మడి రాష్ట్రంలో పనిచేసిన అనేకమంది సీనియర్ అధికారులు దీనికి హాజరయ్యారు. స్టేట్ బ్యాంక్ మాజీ ఎం డి వేపా కామేశం గారు, రిజర్వ్ బ్యాంకు మాజీ గవర్నర్ దువ్వూరి సుబ్బారావు గారు, ప్రభుత్వ మాజీ ప్రధాన కార్యదర్శి కాకి మాధవరావు గారు, వీరూ వారూ అననేల ఒకానొక కాలంలో ప్రభుత్వ రధచక్రాలని అలవోకగా తిప్పిన అతిరధ మహారధులు అనేక మంది ఈ కార్యక్రమానికి వచ్చారు. 

గతంలో నేను ఆక్టివ్ జర్నలిజంలో వున్నప్పుడు వీరిలో చాలామందితో సన్నిహిత పరిచయం వుండేది. అది వృత్తిగత సంబంధం అనుకున్నా కానీ, దాదాపు ఇరవై ఏళ్ల తర్వాత కూడా వాళ్ళు నన్ను పేరుతో సహా గుర్తు పెట్టుకోవడం అమితానందాన్ని కలిగించింది.

సరే! ఇది ఇలా వుంచి, ఒకప్పుడు ఐ ఎ ఎస్ టాపర్, రిజర్వ్ బ్యాంకు మాజీ గవర్నర్ దువ్వూరి సుబ్బారావు గారి గురించిన ఒక పాత వృత్తాంతం స్ఫురణకు వచ్చింది.

అదేమనగా:

ఇది నా రేడియో సహచరులు ఆర్వీవీ కృష్ణారావు గారి నోటంట ఒకప్పుడు విన్నది.

రిజర్వ్  బ్యాంక్  గవర్నరుకు  అప్పిచ్చిన  ఆసామీ _భండారు శ్రీనివాసరావు

ఆర్బీఐ  గవర్నరుగా పనిచేసిన వ్యక్తికి అప్పివ్వడం మామూలు వ్యవహారమా!  

ఆర్వీవీ నేను రేడియోలో చాలాకాలం కలిసి పనిచేసాము. ఆయనిప్పుడు బహుముఖ వ్యాపకాలు పెట్టుకుని నెగ్గుకు వస్తున్నారు. వాటిల్లో ఒకటి భారత్ టుడే టీవీ సీఈఓ.  ఆయన చెప్పిన కధ కాని కధ ఇది.

ఆర్బీఐ గవర్నర్ గా పనిచేసిన దువ్వూరి సుబ్బారావు గారి పేరు వినని వారుండరు. రిజర్వ్  బ్యాంక్ గవర్నరుగా    చాలాకాలం పనిచేసారు.  కానీ ఆయన్ని కొత్తవాళ్ళు ముఖతః చప్పున గుర్తు పట్టడం కష్టం. చేతిలో ఓ మామూలు సంచి పట్టుకుని రోడ్లమీద సాదా సీదాగా నడుచుకుంటూ వెడుతుంటారు. ఆ మధ్య జ్వాలా వాళ్ళ ఇంటికి సతీ సమేతంగా కలిసివచ్చినప్పుడు చూశాను, చాలా రోజుల తర్వాత.  ఊర్మిళా సుబ్బారావు  కూడా ఐఏఎస్సే. బెజవాడలో పనిచేసినప్పుడు మంచి పేరు తెచ్చుకున్నారు. అంచేతే కాబోలు  ఆ ఊళ్ళో పేద ప్రజలు ఊర్మిళా నగర్ కట్టుకున్నారు. సుబ్బారావు గారి గురించి చెప్పేదే లేదు. ఆలిండియా ఐఏఎస్ టాపర్. కొన్ని దశాబ్దాల తరువాత కానీ  మరో తెలుగు తేజం ముత్యాల రాజు  ఐఏఎస్ టాపరుగా నిలిచేంతవరకు సుబ్బారావు గారి రికార్డు పదిలంగానే  వుంది. ఆ రోజుల్లో కాంపిటీషన్ సక్సెస్ ఆయన ఫోటోను కవర్ పేజీగా వేస్తె విచిత్రంగా చెప్పుకున్నారు.

సరే! విషయానికి వస్తాను. సుబ్బారావు గారు, భారత్ టుడే ఛానల్ చీఫ్ ఎడిటర్ జి. వల్లీశ్వర్ బాల్య స్నేహితులు. చిన్ననాటి స్నేహం కాబట్టి ఆయన్ని చూడడానికి సుబ్బారావు గారు అప్పుడప్పుడూ ఆ టీవీ ఆఫీసుకు వెడుతుంటారు.  ఆ అలవాటు చొప్పునే  భారత్  టుడే కార్యాలయానికి వెళ్ళారు. అవి పెద్ద నోట్లో రద్దు రోజులు. ఆయన వెళ్ళిన సమయంలో స్టాఫ్ మీటింగులో వున్న వల్లీశ్వర్ ఆయన్ని కాసేపు కృష్ణారావు గారి గదిలో కూర్చోబెట్టి వెళ్ళారు. వారిద్దరూ మాట్లాడుతుండగానే పని పూర్తి చేసుకుని వల్లీశ్వర్ తిరిగి వచ్చారు. సుబ్బారావు గారు వల్లీశ్వర్ ని మొహమాట పడుతూ అడుగుతుండడం  ఆర్వీవీ కంటపడింది. విచారిస్తే విషయం తెలిసింది. సుబ్బారావు గారికి అర్జంటుగా ఇరవై వేలు అవసరమయ్యాయి. ఎన్ని ఏటీఎం లు తిరిగినా ‘నో క్యాష్’ బోర్డులు దర్శనమిచ్చాయి. బ్యాంకులకు కూడా సెలవు. 

వల్లీశ్వర్ దగ్గర కూడా అంత డబ్బులేదు. కృష్ణారావు గారి వైపు చూశాడు. ఆయనకి విషయం అర్ధం అయింది. మూడు రోజుల క్రితం బ్యాంకు నుంచి డ్రా చేసిన పైకం వుంది. అది సుబ్బారావు గారి అక్కరకు పనికి వచ్చింది. మరునాడో, ఆ మర్నాడో సుబ్బారావు గారు ఆ బాకీ చెల్లువేశారు. అది అప్రస్తుతం.

ఇక్కడ గమనించాల్సింది ఏమిటంటే ఆయన దేశం మొత్తానికి కరెన్సీ సరఫరా చేసే ఆర్బీఐ కి అత్యున్నత అధికారిగా పనిచేసారు.  పెద్ద నోట్ల రద్దు వ్యవహారం గురించి పార్లమెంటులో  ప్రధానమంత్రి నరేంద్ర మోడీ ప్రసంగిస్తూ దువ్వూరి సుబ్బారావు గారు రాసిన  ఆంగ్ల గ్రంధం లోని కొన్ని పేరాలను ఉటంకించారు. ఈ ఉదంతం చాలు ఆయన గొప్పతనం తెలుసుకోవడానికి. 

మరో ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే కృష్ణారావు గారి దగ్గర డబ్బు తీసుకుంటున్నప్పుడు సుబ్బారావు గారు ఓ కోరిక కోరారు, అన్నీ అయిదువందల నోట్లు కాకుండా కొన్ని వంద నోట్లు కావాలని. ఆర్వీవీ ఆయనకు కొన్ని వంద నోట్లు కూడా ఇచ్చారు. వాటిల్లో కొన్నింటి మీద ఆర్బీఐ గవర్నర్  గా సుబ్బారావు గారు సంతకం చేసిన నోట్లు కూడా వున్నాయి.

ఉపశ్రుతి:

“మీరు ఎవరు? మీ సంతకం పోల్చి చెప్పడానికి ఈ బ్యాంకులో మీకు తెలిసిన ఖాతాదారులెవరయినా వున్నారా?”

కౌంటర్ లోని వ్యక్తీ అడిగిన ప్రశ్నకు భూతలింగం అనే పెద్ద మనిషికి ఏం జవాబు చెప్పాలో ఒక క్షణం తోచలేదు. కాసేపట్లో తేరుకుని ‘మీ దగ్గర రూపాయి నోటు ఉందా?’ అని కౌంటర్ లో ఉద్యోగిని అడిగాడు. నివ్వెరపోవడం ఇప్పుడు అతని వంతయింది, ‘తెలిసిన వాళ్ళు వున్నారా అంటే రూపాయి నోటు అడుగుతాడేమిటి చెప్మా’ అని.

ఇంతకీ అసలు విషయం ఏమిటంటే-

ఎక్కడెక్కడో ఉద్యోగాలు చేసి రిటైర్ అయిన తరువాత చెన్నై నగరానికి వచ్చి స్థిరపడ్డారు భూతలింగం అనే ఆ పెద్దమనిషి. ఆ వూరికి వచ్చిన కొత్తల్లో డ్రాఫ్ట్ మార్చుకోవడానికి బ్యాంకుకి వెడితే జరిగిన కధ అది.

భూతలింగం గారు ఉద్యోగ విరమణ చేయడానికి పూర్వం చేసిన ఉద్యోగం, కేంద్ర ప్రభుత్వంలో ఆర్ధిక శాఖ కార్యదర్శి. రిజర్వ్ బ్యాంకు ముద్రించే ప్రతి రూపాయి నోటు మీదా కేంద్ర ఆర్ధిక మంత్రిత్వ శాఖ కార్యదర్శి సంతకం వుంటుంది.

అయన  సంతకంతో వున్న  రూపాయి నోట్లు చెలామణీలో వున్నాయి కాని, ఆయన సంతకాన్ని పోల్చి చెప్పడానికి ఆ భూతలింగం గారికి వేరేవారి సాయం కావాల్సివచ్చింది.

ఆయన డ్రాఫ్ట్ మార్చుకున్నారా లేదా ఇక్కడ అప్రస్తుతం. అంత పెద్ద ఉద్యోగం చేసిన భూతలింగం గారు, సాధారణ వ్యక్తిగా కౌంటర్ క్యూలో నిలబడి వ్యక్తిగత పనులు చక్కబెట్టుకోవడం అన్నది ఇక్కడ గమనంలో పెట్టుకోవాల్సిన విషయం.

కింది ఫోటో: సుబ్బారావు గారి సంతకంతో ఉన్న వంద నోటు.

అయాం ఎ బిగ్ జీరో అను నడిచివచ్చిన దారి ( 9 ) - భండారు శ్రీనివాసరావు

 బాల్యం. ప్రతి మనిషి జీవితంలో ఓ అద్భుత భాగం. కష్టాలున్నా బాధ్యతలు వుండవు. సుఖాలు అనుభవించడమే కాని వాటిని ఎలా సంపాదించుకోవాలనే తాపత్రయం వుండదు. ప్రేమను పూర్తిగా పొందడమే కాని తిరిగి పంచే పూచీ వుండదు.

గుర్తుండకపోయినా, బాల్యంలో పడ్డ ముద్రలు పెద్దయిన తరువాత కూడా ప్రభావాన్ని చూపిస్తాయి.

నా చిన్నప్పటి విషయాలు గురించి పెద్దవాళ్ళు చెప్పగా వినడమే కాని గుర్తున్నవి తక్కువ. గుర్తుంచుకోవాల్సినవి కూడా తక్కువేనేమో!

ఏడుగురు ఆడపిల్లలు, ముగ్గురు మొగపిల్లల తరువాత పదకొండోవాడిని నేను. అందరిలోకి  చిన్నవాడిని అని అందరూ గారాబం చేయడంతో మంకుతనం, ముట్టె పొగరు, కర్ణుడి కవచకుండలాల మాదిరిగా సహజసిద్దంగా అలవడ్డాయి. పెద్దలను ఎగర్తించి మాట్లాడ్డం, అనుకున్నది దొరికే దాకా గుక్క పట్టి ఏడ్వడం నా చిన్నతనం గురించి మా పెద్దల జ్ఞాపకాలు. ముఖ్యంగా అన్నం తినేటప్పుడు నెయ్యి కోసం చేసిన యాగీ అంతాఇంతా కాదు. కుడిచేతిలో నెయ్యి పోస్తుంటే అది వేళ్ళ సందుల్లోనుంచి కారిపోయేది. చేతినిండా నెయ్యి వేయలేదని గుక్క తిరగకుండా ఏడుపు.  గుక్కపట్టడం అనేది ఈనాటి తల్లులకు, పిల్లలకు బహుశా తెలియకపోవచ్చు. ఊపిరి కూడా పీల్చుకోకుండా అదేపనిగా ఆపకుండా ఏడ్వడం వల్ల ఒక్కోసారి పిల్లలు కళ్ళు తేలవేసేవాళ్ళు. అందుకే గుక్క పట్టే పిల్లలంటే తలితండ్రులు భయపడేవాళ్ళు. వాళ్ళు ఏది అడిగితే  అది ఆలోచించుకోకుండా చేతిలో పెట్టేవాళ్ళు. నా గుక్క సంగతి తెలుసు కనుక,   ఇక ఇది పని కాదనుకుని ఒక చిన్న వెండి గిన్నెలో నెయ్యి నింపి ప్రత్యేకంగా నా కంచం పక్కన పెట్టడం అలవాటు చేశారట. వయసు పెరిగిన కొద్దీ ఆ నెయ్యి అలవాటు కొంతవరకు పోయింది కానీ మొండితనం మాత్రం, ఎందుకు నచ్చానో తెలియదు కాని,  నాతోనే ఉండిపోయింది. పైగా తనకు తోడుగా ‘మాట తూలడం’ అనే తోబుట్టువును తోడు తెచ్చుకుంది. నిజానికి ఈ రెండూ లేకపోతే నేనూ ఒక ఆదర్శ పురుషుడిని అయ్యేవాడిని. కాని కొందరికి కొన్ని ఇలాటి ‘రోల్డ్ గోల్డ్ ఆభరణాలు’ ఆ దేవుడే తగిలిస్తాడు. ‘పుటక- పుడకలు’ సామెత అందుకే పుట్టిందేమో! అయితే  నేను పుట్టి పెరిగిన వాతావరణం మాత్రం  దీనికి పూర్తిగా విరుద్ధం. అందరు శాంత స్వభావులే. వారి మధ్య నా బాల్యం గడిచింది. కానీ వారి మంచితనం నాకు వంటబట్టలేదు.

“మా కుటుంబం మొత్తంలో మా చిన్న తాతగారు   భండారు సుబ్బారావుగారి తరహానే  వేరు. సుబ్బయ్య తాతగారిది  ఆధ్యాత్మిక దృక్పధం. జాలిగుండె. ఎవరికి కష్టం వచ్చినా చూడలేడు. కాకపొతే ప్రధమ కోపం. కాని అది తాటాకు మంటలాంటిది.  ఇట్టే ప్రజ్వరిల్లినా మళ్ళీ అట్టే చల్లారిపోయేది. చిన్నతనంలో చాలా దుడుకు మనిషి అని పేరు కాని పెద్దయిన తరువాత  చాలా మారిపోయాడు.

 పిల్లలు లేని కారణంగా వూళ్ళో అందర్నీ పిల్లలుగా చూసుకునే వారు. కష్టసుఖాలు గమనించి, అడగకుండానే  సాయం చేస్తూ  వుండేవారు. చివరికి మా రెండో అన్నయ్య రామచంద్రరావును చాలా చిన్నతనంలోనే  దత్తు తీసుకున్నారు. మా అన్నయ్యకు మాత్రం మా తాతయ్య మంచితనం వచ్చింది.

మా తాతయ్య సతీసమేతంగా తరచుగా తీర్ధయాత్రలు చేస్తుండేవారు. కాశీ రామేశ్వరాలు తిరిగివచ్చిన పుణ్యశాలి. ఆయన భార్య సీతమ్మ గారు  కందిబండ వారి ఆడపడుచు. భర్తకు జడియడమే సరిపోయేది. ఆ రోజుల్లో భార్యలపై చేయిచేసుకోవడం వుండేది. కాని మా తాతగారికీ, నాన్నగారికీ అది అలవడలేదు. అయితే మా చినతాతలిద్దరికీ ఆ అలవాటు వుండేది. సుబ్బయ్య తాతగారు మాత్రం ఆవేశంలో ఏదయినా తప్పుచేస్తే  వెంటనే పశ్చాత్తాపం చెందేవాడు. ఎవరిమీద అయినా చేయి చేసుకుంటే, ముందు బావి దగ్గరకు వెళ్లి తలస్నానం చేసి జందెం మార్చుకునేవాడు. అంతేకాదు. ఆ కొట్టిన వాడిని పిలిపించి మానెడు జొన్నలు ఇచ్చి పంపేవాడు. బీదాబిక్కీ ఎవరికయినా పనిదొరక్కపోతే, ‘ఇవాళ సుబ్బయ్యగారితో నాలుగు దెబ్బలు తిన్నా బాగుండు’ అనుకునేవారు. అంతేకాదు ఎవరయినా అప్పు అడగడమే తరువాయి, లేదనకుండా వెంటనే వందా రెండొందలు  ఇచ్చేవాడు. అసలు, వడ్డీ కలిపి ఎంతవుతుందో లెక్క కట్టి, ఎవరికెంత ఇచ్చిందీ వివరాలన్నీ పెన్సిల్ తో గోడమీద రాసేవాడు. ఒకసారి మరచిపోయి సున్నం కొట్టించాడు. అంతే!  మొత్తం పద్దులన్నీ మాఫీ. అప్పులు మాఫీ చేసే విషయంలో చరణ్ సింగుకు దోవ చూపించింది సుబ్బయ్య తాతయ్యే అనవచ్చు. సంగీతం అంటే చెవి కోసుకునేవాడు. ఆ తాలూకా మొత్తంలో మొదటిసారి గ్రామ ఫోన్ కొన్నది మా తాతయ్యే. పెద్ద పెద్ద గాయనీ గాయకులు పాడిన పాటలు, జావళీల రికార్డులు ఆయన దగ్గర వుండేవి.  గ్రామఫోన్లో దెయ్యపు పిల్ల దాక్కుని ఆ  పాటలు పాడుతోందని ముందు ఊళ్లోవాళ్ళు చాలా భయపడ్డారు. ఆయనకు కొంత కొంత  చట్టం తెలుసు. తనకు తెలిసిన పరిజ్ఞానంతో తీర్పులు చెప్పేవాడు. ఇక దానికి తిరుగుండేది కాదు. సుబ్బయ్యగారు ఎవరికీ అన్యాయం చేయదు అనేది ఊరివారి నమ్మకం.   

"ఒకసారి రైల్లో వెడుతున్నప్పుడు ఆయనకు  ఒక యువ సాధువు  కలిశాడు. ఆయన వర్చస్సు, పాండిత్యం చూసి మా చిన తాతగారు ముగ్ధుడై ఆయనను కంభంపాడు తీసుకు వచ్చారు. ఆ సన్యాసి పేరు శ్యాం ప్రకాష్ బ్రహ్మచారి. ఆయనను అంతా కాశీ స్వాములవారు అనేవారు.

ఆయన మా వూళ్ళో ఒక ఆశ్రమం స్థాపించారు. స్వామివారు హోమియో వైద్యం కూడా చేసేవారు. ఆయన బోధనలు విని మా తాతగార్లు,  తలా కొంత పొలం ఆయన గారి ఆశ్రమానికి దానంగా ఇచ్చారు. అందులో కొంత భాగంలో ఆయన తన ఆశ్రమాన్ని ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. అందులోనే  ఒక వేద పాఠశాలను కూడా నిర్వహించారు. అదంతా బహుశా  1930-40 ప్రాంతాల్లో కావచ్చు. ఆ కార్యకలాపాలతో  మండాలపాటి నరసింహారావుగారికీ,  విజయవాడ న్యాయవాది శ్రీ  దంటు శ్రీనివాసశర్మ గారికీ సంబంధం వుండేది. మా సుబ్బయ్య తాతగారు సతీ సమేతంగా కొన్నాళ్ళు ఆశ్రమంలోనే కాపురం పెట్టారు.  ఆ  స్వాములవారు అక్కడే ఒక ఆలయాన్ని నిర్మించి, కాశీ నుంచి తెచ్చిన శివలింగాన్ని అక్కడ ప్రతిష్టించారు. అదిప్పుడు శిధిలావస్థకు చేరుకోవడంతో, కొన్నేళ్ళ క్రితం మా రెండో అన్నయ్య భండారు రామచంద్రరావు పూనిక వహించి, ఆ గుడిని  ఓ మేరకు అభివృద్ధి చేసి, ఒక  పూజారిని నియమించి ఆ ఖర్చుల నిమిత్తం ప్రతి నెలా కొంత మొత్తం పంపుతున్నాడు. ఆశ్రమం మాత్రం కాలగర్భంలో కలిసిపోయింది. దానికి మా పూర్వీకులు ఇచ్చిన పొలం ప్రభుత్వం తీసుకుని ఆ  ప్రదేశంలో షెడ్యూల్డ్ కులాలవారికోసం ఒక పెద్ద కాలనీ నిర్మించింది. దానం చేసిన స్థలం అలా ఒక సత్కార్యానికి ఉపయోగపడడం సంతోషదాయకం.  అసందర్భం అనిపించినా ఇక్కడ ఒక విషయాన్ని ప్రస్తావించక తప్పదు.

నా వయసు డెబ్బయి తొమ్మిది. నేను పుట్టేనాటికే మా ఊళ్ళో ఓ మిషనరీ పాఠశాల వుండేది. అది పూరిపాకలో కాదు. మంచి భవంతిలో. నిజంగా ఇది ఆశ్చర్యం కలిగించే విషయం.

నేను చదువుకున్న బడి నడి ఊళ్ళో వుంది. పూరిల్లు. వర్షం వస్తే సెలవు. అలా వుండేది.

మా తాతగారు భండారు సుబ్బారావు గారు ఓ స్వామీజీకి తనకున్న భూమిలో ఇరవై ఎకరాలు దానం చేసి ఆయనకు ఓ ఆశ్రమం కట్టించి ఇచ్చారు. ఊళ్ళోని రైతులు కూడా, మరో ఇరవై ఎకరాల దాకా సాయం చేశారు. కాశీ నుంచి తెచ్చిన శివలింగాన్ని స్వామీజీ ఆ ఆశ్రమంలో ప్రతిష్టించి ఓ చిన్న గుడి కట్టించారు. కొన్నాళ్ళు వైభవంగానే రోజులు గడిచాయి.

కాలక్రమంలో స్వామీజీ కాలం చేశారు. ఆశ్రమం పాడు పడింది. మా తాతగారు చనిపోయారు. గుళ్ళో దీపం పెట్టేవాళ్ళు కరువయ్యారు. ఆశ్రమానికి సాయం చేసిన మా కుటుంబంలోని వాళ్ళు కూడా పై చదువులకు, ఉద్యోగాలకు నగరాలకు తరలిపోవడంతో పరిస్థితి మరింత అధ్వాన్నం అయింది. మా తాతగారు దత్తు తీసుకున్న మా రెండో అన్నయ్య భండారు రామచంద్రరావు గారు ఓ ఇరవై ఎకరాలు గుడి పేరున వుంచి, దాన్ని ఆ పూజారికే వదిలివేశారు. దానిపై వచ్చిన ఆదాయం (కౌలు డబ్బులు) తో జీవనం గడుపుతూ, గుడి బాగోగులు చూడమని అప్పగించారు. ఆ భూములపై ఇప్పుడు మాకు ఎటువంటి హక్కులు లేవు.

మిగిలిన ఇరవై ఎకరాలను ప్రభుత్వానికి అప్పగిస్తూ అక్కడ ఓ ఎస్సీ కాలనీ నిర్మిస్తే బాగుంటుందని నాటి జిల్లా కలెక్టర్ కు ఓ లేఖ రాసారు. ఉమ్మడి రాష్ట్రంలో ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శిగా రిటైర్ అయిన జంధ్యాల హరినారాయణ గారు అప్పుడు కృష్ణా జిల్లా కలెక్టర్.

ఆ ఉత్తరం చూసి ముందు ఆయన నమ్మలేదు. ఎస్సీ కాలనీల కోసం భూముల సేకరణకు తమ సిబ్బంది కాళ్ళకు బలపం కట్టుకుని తిరుగుతుంటే ఒక్కళ్ళూ భూములు ఇవ్వడానికి ముందుకు రావడం లేదు. ఎవరీయన ఏకంగా ఇరవై ఎకరాలు దఖలు పరుస్తూ ఉత్తరం రాశారని ఆశ్చర్యపోతూ మా ఊరు వచ్చి స్వయంగా పరిశీలించి వెళ్ళారు. బహుశా ఆయన హయాములోనే అనుకుంటా జిల్లా మొత్తంలో ఓ పెద్ద ఎస్సీ కాలనీ మా ఊళ్ళో వెలిసింది.

ఇదంతా ఎందుకు అంటే..

పొరబాట్లు ఎక్కడ ఎలా జరిగాయో తెలిపేందుకు. అప్పటికే మూడు గుళ్ళు వున్న మా ఊళ్ళో మరో గుడి కట్టడానికి భూములు ఇచ్చిన రైతులు తర్వాత ఆ గుడిలో దేవుడిని పట్టించుకోలేదు. ఊళ్ళో బడి దిక్కూ మొక్కూ లేకుండా వుంటే దాని సంగతి పట్టించుకోలేదు.

అదే సమయంలో మిషనరీ వారు ఎక్కడో విసిరేసినట్టున్న మా ఊరువంటి ఓ మారు మూల గ్రామంలో ఓ మంచి పాఠశాల కట్టించారు. అక్కడ చదువుకున్న పిల్లలు జీవితంలో ఎంతో ఎదిగి వచ్చారు.

గుడి ప్రాధాన్యతను నేను తక్కువ చేసి చెప్పడం లేదు. కానీ సమాజానికి కావాల్సిన వాటిని అందించడంలో మన ధార్మిక సంస్థలు తగినంత కృషి చేయడం లేదు. కోట్ల కోట్ల ఆస్తులు కలిగిన సంస్థలు కూడా చదువుకూ, ఆరోగ్యానికీ ప్రాముఖ్యం ఇవ్వడం లేదు. ఏదైనా అంటే అది ప్రభుత్వాల బాధ్యత అంటారు.

కంచిపీఠం, రామకృష్ణ మఠం వంటివాళ్ళు చక్కని విద్యాలయాలు, వైద్యాలయాలు నిర్వహిస్తున్న సంగతి వాస్తవమే. కానీ విస్తృత హిందూ సమాజపు విద్య, వైద్య అవసరాలని అవి తీర్చగలిగే స్థాయిలో లేని మాట కూడా నిజమే. ఎందుకంటే హిందూ ధర్మ పరిరక్షణ అనేది మొదటి ప్రాధాన్యంగా అవి కార్య కలాపాలు నిర్వహిస్తున్నాయి.

విద్య, వైద్య రంగాల ప్రాధాన్యత గుర్తించిన మిషనరీ సంస్థలను నమ్ముకుని పైకి వచ్చిన వాళ్ళు మతం మారితే మనం తప్పుపడుతున్నాము. వాళ్ళని దూరం చేసుకుని, వాళ్ళే దూరం జరిగారని అనుకుంటే లాభం ఏమిటి?

అయితే, మతం మార్చుకుని కూడా ప్రభుత్వ సదుపాయాలను, సౌకర్యాలను అనుభవించడం అనేది పూర్తిగా ఖండించాల్సిన విషయం. ఇందులో భేదాభిప్రాయం లేదు. ఉండరాదు. సరే! ఇది తెగే అంశం కాదు. అసలు విషయానికి వస్తాను.

మా నాన్నగారికి సుస్తీ చేసిన సమయంలో సుబ్బయ్య తాతయ్య ఎంతో ఆదుకున్నాడు. అప్పులన్నీ తీర్చి వేసాడు. చికిత్స గురించి శ్రమ పడేవాడు. అప్పుడు మా పెద్దన్నయ్యకు పదిహేడు ఏళ్ళు ఉంటాయేమో. మా నాన్నకు ఎక్కడో  భద్రాచలం దగ్గర అడవుల్లో కోయవాళ్లు ఇచ్చే పసరు పనిచేస్తుందని ఎవరో చెబితే, తనకు ఇటువంటి వాటిల్లో నమ్మకం లేకపోయినా, తాను ఎన్నడూ  వెళ్ళని ప్రదేశాలకు ఒంటరిగా ప్రయాణం చేసి ఆ మూలికల మందు వచ్చాడు. తన చదువును ఫణంగా పెట్టి మా నాన్న కోసం ఆ పల్లెటూరులోనే వుండిపోయాడు. నిజమైన కష్ట జీవి.  సుబ్బయ్య తాతయ్యను బాగా దగ్గరగా చూసిన వాడు.

భోలాశంకరుడుగా పేరున్న సుబ్బయ్య తాతయ్య గారికి చివరి రోజుల్లో భగవంతుడు పరీక్షలు పెట్టాడు. ఆయన భార్య సీతమ్మగారు పక్షవాతంతో తీసుకుని మరణించింది. ఆయనకు  కూడా పెద్దతనంలో ఒక కాలూ చేయీ పడిపోయింది.  అంతకు ముందే తాను దత్తు తీసుకున్న మా రెండో అన్నయ్యకు, మాకు రెండిళ్ళ అవతల వుండే చామర్తి వీరభద్రరావు మామయ్య అమ్మాయి విమలాదేవితో చాలా సింపుల్ గా వివాహం జరిపించాడు. కట్నకానుకల ప్రసక్తి లేదు. అసలు మా ఇంట్లో ఎప్పుడూ ఈ గోల లేదు.  అంతకు ముందే మా పెద్దన్నయ్య వివాహం జరిగింది ఒక తాటాకు పందిరి కింద.  మా పెద్ద వదినగారు సరోజినిదేవిది  మేనరికం పెళ్లి.

పెళ్ళయిన కొత్తల్లో ఇద్దరు అన్నయ్యలు ఒకరు ఉద్యోగం నిమిత్తం,  మరొకరు చదువుల కోసం మా వదినలను ఇంట్లో పెద్దవారయిన  సుబ్బయ్య తాతయ్య, బామ్మ, అమ్మలను కనిపెట్టి చూడడానికి  మా ఊరిలోనే ఉంచారు. ఇంట్లో కరెంటు సంగతి అటుంచి మరుగు దొడ్డి కూడా వుండేది కాదు. పైగా పాములు, తేళ్ళ బాధ ఒకటి. విస్తళ్ళ కట్ట తీయబొతే అక్కడ ఒక పాము,  ఇంటి దూలానికి చుట్ట్టుకుని ఇంకో పాము. ఇంట్లో హమేషా జీతగాళ్ళు వుండేవాళ్ళు కాబట్టి, భయంతో  కేక వేయగానే వచ్చి వాటిని చంపడమో, పట్టుకుని బయట వదిలేయడమో చేసేవాళ్ళు. నేను మధ్య మధ్య మార్చి పరీక్షలు తప్పుతూ, సెప్టెంబర్ పరీక్షలకు తయారు అవుతాను అనే మిషతో  మా ఊర్లో నెలల తరబడి వుండిపోయేవాడిని. ఒకసారి అరుగు మీద కూర్చొన్నప్పుడు మండ్రగబ్బ కుట్టింది. ఆ బాధ వర్ణనాతీతం. ఏడ్చి మొత్తుకుంటుంటే మా బామ్మ ఎవరినో పిలిపించి తేలుమంత్రం వేయించింది. అలాంటి ఇంట్లో, కొత్తగా కాపురానికి వచ్చిన  మా ఇద్దరు వదినలు ఎంతో ఓపికగా పెద్దవారికి సేవచేసేవారు. మట్టి ఇల్లు. అప్పటికి బండలు వేయించలేదు. ప్రతిరోజూ వంటింటిని ఆవుపేడతో అలికేవారు.  పక్షవాతంతో మంచానపడిన మా సుబ్బయ్య తాతయ్యకు మా రెండో వదిన గారు విమల స్వయంగా అన్నం తినిపించడం నాకు బాగా గుర్తు. ఇప్పుడు వాళ్ళూ పెద్దవాళ్లు అయ్యారు. ఆనాటి సేవల పుణ్యం  ఇప్పుడు  అక్కరకు వస్తోంది. వారి సౌశీల్యం, సహనం మళ్ళీ మా కుటుంబంలోకి అడుగుపెట్టిన  కోడళ్ళకు రావడం మా  అదృష్టం. కంటికి రెప్పలా కనిపెట్టుకుని చూస్తున్నారు.  

కింది ఫోటో:

దత్తు తీసుకున్న మా రెండో అన్నయ్య రామచంద్రరావుతో సుబ్బయ్య తాతయ్య, సీతం బామ్మ.

ఇంకా వుంది.